Euskal Herriko historiaren sarrera.
Nafarroa, euskal populuaren seaska. Historian zehar beste hizkuntza batzuetan euskaldunak deitzeko erabili izan diren izenak. Garai franko-bisigotikoan gaur egun ezagutzen dugun euskaltasunaren jaiotza. Pirioaldearen pixkanakako euskal sustraien galeraren zergatiak.
Mapa: Euskal-akitaniar itunaren goren unea. Europar mendebaldea K.o. 711.ean, iberiar penintsularen arabiar inbasioa gertatu baino lehen.
Mapa: Europar mendebaldea 1034.ean, Antso Nagusia Nafarroakoaren goren unean.
Mapa: Iberiar penintsula 1050.ean, Iruñea-Naiarako Erresuma zatikatu eta gero.
Mapa: Gaztela eta Aragoi, Frantzia eta Nafarroako lurraldeak 1500.ean.
Mapa: Espainia, Frantzia eta Nafarroako lurraldeak 1600.ean.
Mapa: Espainia eta Frantziako lurraldeak 1700.ean. Nafarroa entitate politiko subirano bezala desagertzen da.
Mapa: "Regnorum Hispaniae et Portugalliae: Tabula generalis de l'Isliana, aucta e ad Usum Scholarum", Espainia eta Portugaleko mapa, 1720.ean datatua, non, XVIII. mendera arte, Espainian Bizkaiko lurraldeak bezala hartzen zirenak ikus daitezkeen (Araba, Bizkaia, Errioxa, Gipuzkoa eta Lau Hiribilduen Probintzia -- Bizkaiko mendebaldeko lurraldeak eta Kantabriako eki-erdia Santanderko Badiaraino --).
Euskal historiaurrea. Zibilizazio franko-kantabrikoa. Arkeogenetika, antzina gertaturiko giza taldeen mugimenduen ezaguerarako tresna. K.a. 16.000.etik aurrera Europan zehar emandako aitzineuskaldunen zabalkuntzari buruzko teoria, ADN mitokondrialaren azterketan oinarriturikoa.
Mapa: Madeleine-aldian emandako giza taldeen zabalkuntzak, ADN mitokondrialaren azterketan oinarritua.
Indoeuroparren zabalkuntza Europan. Beren zabalkuntza belikoaren eta nekazal-zabalkuntzaren azalpena.
Euskal
tribuak erromatarrak heldu zirenean.
Zeltak Euskal Herrira heltzen dira. Baskunak, ekonomia eta ohiturak.
Baskoien eta beren hizkuntzaren zabalkuntza [ K.a. III mendetik K.o. VI mendera ].
Mapa: Euskararen atzeraka erromatar garaitik (K.o. I. mendetik) gaur egunera arte.
Euskal toponimia euskal mugetatik hegoalderantz.
Espainieraren jatorria. Euskaldunen erromanizaziotik sorturiko hizkuntza.
Euskal Herriko mugetatik kanpo orain dela gutxira arte euskaraz hitz egin izan den guneak.
Historiaurrea.
Euskal Herriko lehen biztanleak Behe Paleolitikoan, Neanderthaleko gizona (K.a. 100.000.etik 35.000.era).
Mendebaldeko Goi Paleolitikoa (K.a. 35.000.etik a 8.500.era): Cromagnon-go gizona, zibilizazio franko-kantabrikoa, Madeleine-aldia, labar- eta altzari-artea.
Epipaleolitiko zaharra (K.a. 8.500 / 8.200.etik 6.800.era). Epipaleotiko bera edo Mesolitikoa (K.a. 6.800.etik 5.500.era).
Aldi Atlantikoa (K.a. 5.500.etik 3.000/2.500.era).
Neolitikoa
Neolitiko zaharra (K.a. 4.500.etik 4.000.era)
Neolitiko bera edo aurreratua (K.a. 4.000.etik 3.300.era)
Neolitiko amaiera (K.a. 3.300.etik 2.500.era)
Metalurgiaren garapena.
Kalkolitikoa (Eneolitikoa, edo Kobre Aroa) K.a. 2.500.etik 1.800.era
Brontze Aroa.
Zaharra (K.a. 1.800.etik 1.500.era)
Erdikoa edo Brontze Aro bera (K.a. 1.500.etik 1.200.era)
Amaiera (K.a. 1.200.etik 900/850.era)
Burdin Aroa.
Lehen Burdin Aroa (K.a. 900/850.etik 500/450.era)
Bigarren Burdin Aroa (K.a. 500/450.etik erromanizazioaren hasierara arte).
Antropologia: mendebaldeko Pirinioetako arraza edo euskal arraza. Euskal Herriko etniak eta arraza-motak Neolitikoan. Orain dela gutxira arte gertaturiko inmigrazio-prozesuak. Inmigrazioa XXI. mendean. Etorkizuneko arraza aniztun euskal gizartea.
Euskal tribuak: akitaniarrak, autrigoiak, barduliarrak, baskoiak eta karistiarrak.
Erromatar Garaia.
Erromatarrak. Euskaldunak Erromaren aliatu inperialak. Euskaldunen erromanizazioa. Euskal Herriko erromanizazioari buruzko mitoak. Euskal Herria, Gaztela eta Gaskoniaren seaska.
Mapa: Baskonia Erromatar Inperio garaian (K.o. I. mendea).
Berant Erromatar Garaia.
Lehen inbasio germaniarrak. Bisigodo eta frankoen zabalkuntzak. Euskaldunek franko eta bisigodoekin izan zuten harremana.
Mapa: Erromatar Inperioaren gainbeheran gertaturiko germaniar populuen zabalkuntzak.
Arabiarrak heldu zirenera arte, euskaldunek franko eta bisigodoekin izandako gerra garrantzitsuenen kronologia.
Euskal-akitaniar ituna. Euskaldunak eta akitaniarrak bat eginik erromatar erakundeen eta bizitza eraren defentsan. Aldaieta eta Buzagako nekropolietako aurkikuntzak.
Mapa: San Seberoko (Gaskonia) Erdi Aroko mapa.
Berant erromatar garaia, euskal populuaren sorkuntza. Euskaldunen finkapen baketsua Akitanian. Baskoiak eta euskal tribuen aitzindaritza. Lehen euskal entitate politikoa: Euskal Herriko Dukerria, bere garapen politikoa. Euskal Herritik Gaskoniara.
Mapa: Euskal-akitaniar itunaren goren unea. Europar mendebaldea K.o. 711.ean, iberiar penintsularen arabiar inbasioa gertatu baino lehen.
Gaskoia, Akitaniako euskal hiztunen erromanizaziotik sorturiko euskal-okzitaniar dialektoa.
Mapa: Gaskoiaren hizkuntz hedapena.
Mapa: Okzitanieraren dialektoak.
Euskal sinbologia: Izarra eta Ilargierdi euskaldunak. Euskal izarra egungo nafar armarriaren jatorria.
Nabarreria hitzaren etimologia. Nabarrerien jatorria. Euskal hiztunak izendatzeko nafar terminoaren Erdi Aroko erabilpena, erabilpen honen arrazoiak. Euskal-okzitaniar borroka etnikoak, geroagoko beaumontarren eta agaramontarren arteko gerra zibilen jatorria.
Mapa: Inperio Karolinjioa.
Mapa: Euskal Herriko Dukerriaren zatiketa 920.ean.
Erdi Aroa.
Arabiarrak eta Banu-Qasitarrak. Harreman euskal-arabiarrak. Erromatar garaian Ebroko Erriberan -Nafarroako hegoaldea- eman zen euskararen galerari buruzko mitoak. Tuterako eta eremuko beste herri batzuetako XIV. mendeko inskripzioak, non arabiar izen eta euskal goitizendun pertsonak agertzen diren.
Iruñeko Erresuma, bere jatorria. Nafar hiriburua izendatzeko erabiltzen diren euskarazko (Iruñea) eta espainierazko (Pamplona) toponimoen etimologia. Bere lehen erregea eta dinastia. Nafarrak edo euskaldun askeak.
Araba, Gipuzkoa eta Bizkaia VIII. eta IX. mendeen bitartean.
Naiara, erresumaren hiriburu berria. Iruñeko Erresuma Iruñea-Naiarako Erresuma bilakatzen da. Errioxaren iragan euskalduna.
Iruñea-Naiarako Erresumaren goren aldia. Euskaldunak berriz ere politikoki bat eginik. Euskal lurralde-bateratzearen jatorria. Antso III.a Nagusia Nafarroakoa, "Euskaldunen Jauna". Naiarako forua euskal, gaztelar eta aragoiar foru-sistemen eredu. Nafarren lurralde-zabalkuntza Galiziatik Kataluniaraino.
Mapa: Antso Nagusiaren erregetza. Iruñea-Naiarako Erresumaren penintsulako lurraldeak 1029.ean, Leongo Erresumaren nafar konkista baino lehenago.
Mapa: Europar mendebaldea 1034.ean, Antso Nagusiaren goren unean.
Penintsulako lehen txanpon kristaua eta, lehengo aldiz, txanpon batean ere euskal toponimo bat erabiltzen zela, Naiara. Zuhaitzak, euskal ohituretan, geografi marka bezala duten esanahia. Arrano Beltza, nafarren Erdi Aroko ikurra.
Antso Nagusia, erreferente bat gaztelar monarkiarentzat. Rex Hispanicus (Hispaniar Erregea) ezizenaren jatorria.
Nafar
eremutik zuzenduriko lurralde-bateratzearen apurketa. Euskaldunen batasunaren
amaiera. Iruñea-Naiarako Erresumaren zatiketa. Gaztela eta Aragoiko erresumen sorrera.
Mapa: Iruñea-Naiarako Erresumaren banaketa (1035. urtea).
Mapa: Iberiar penintsula 1050.ean, Iruñea-Naiarako Erresuma zatikatu eta gero.
Euskararen
debekuak Erdi Aroan. Debekuaren arrazoiak.
Nabarra, "mendietatik hurbil dagoen lautada haundia"-ren erresuma. Nafarren nortasun erreafirmazioa Antso VI.a Jakitunaren erregetzan, Iruñea-Naiarako Erresuma ofizialki Nafarroako Erresuma izatera pasatzen da.
"Lingua Navarrorum" (nafarren hizkuntza) euskal hizkuntza izendatzeko Antso VI.a Jakitunak 1167. urtean idatzitako dokumentu ofizial batean agertzen den era.
Nafarroa terminoaren etimologia.
Ebroko erriberan sorturiko aragoiar hizkuntza, bere zabalkuntza euskal hiztun zen Aragoiko iparralderantz, euskararen desagerpena Aragoiko iparraldean ekialdetik mendebaldera.
En el siglo XVI, en el apogeo del Imperio Español, los vascos monopolizan la administración de la corte y de las colonias españolas. La lengua vasca se consideró la lengua originaria de los españoles y los fueros vascos las leyes primigenias de los españoles.
Targoak: oinaztarrak eta ganboatarrak, agaramontarrak eta beaumontarrak. Gaztelak mendebaldeko euskal herrialdeak berneratzen ditu. Gaztelak Errioxa anexionatzen du. Gaztela eta Aragoiren euskal sustraiak. XVI. mendean, Espainiar Inperioaren goren unean, euskaldunek gorte eta kolonia espainiarren administrazioa monopolizatzen dute. Euskal hizkuntza espainiarren jatorrizko hizkuntza kontsideratu zen eta euskal foruak espainiarrek izan zituzten lehen legeak.
Foruak: jatorria eta euskal herrialdeen konstituzioen edukia. Nobleziaren erregalien Erdi Aroko abolizioa, Kaparetasun Unibertsalaren definizioa zeinaren bitartez herrialdeko biztanle guztiak nobleziakoak bezala kontsideratzen ziren.
XIII. mendean gaztelar agintariekin gertaturiko gorabehera bere foruetan bermaturiko euskal hizkuntzaren erabileraren errioxar defentsagatik.
Gaur egungo Nafarroako armarriaren jatorria.
Nafarroako Erresumaren kontinenteko lurraldeak frantses, okzitaniar eta gaskoi dinastietan zehar. Gurutzadak. Euskal herrialde bakoitzaren foruen idazketaren datak.
Aro Modernoa .
Euskaldunak Ameriketako espainiar konkistan. Euskaldunak Ameriketan.
Nafarroako Erresumaren gaztelar konkista.
Aro Garaikidea .
Guda Karlistak.
Foru erakundeen galera, euskal Abertzaletasuna eta Independentismoaren sorrera. Euskal gatazkaren jatorria.
Euskal bandera, Ikurriña. Jatorria eta esanahia.
Euskadi neologismoaren etimologia.
Euskal Herriko industrializazioa. Sozialismoaren sorrera.
Erregimen Frankista. Euskal kulturaren debekua. Euskal gizartean emandako abertzaletasunaren eta independentismoaren zabalkuntzaren zergatiak.
ETA.
Demokraziaren ezarpena. Penintsulako Euskal Herriaren zatiketa bi entitate politikoetan, bakoitza bere estatutuarekin: Euskadi (Gernikako Estatutua) eta Nafarroako Foru Erkidegoa (Nafar Foru Hobekuntzaren Legea). Zatiketaren zergatiak.
Batallón Vasco-Español eta GAL.
Euskal ibilbide politikoa ( 1980 - 1990 ).
ETAko presoen sakabanaketa.
Euskal Herriko Bakearen Aldeko Koordinakundea.
EAJren zatiketa. Eusko Alkartasunaren sorrera.
Ajuria-Eneako Ituna Euskal Herria baketzeko. Itunaren zergatiak.
Aljereko negoziazioak ETA eta Estatu Espainarraren artean.
Euskal ibilbide politikoa ( 1990 - 2000 ).
Elkarri bakearen aldeko mugimendua.
Miguel Angel Blancoren erahilketa. "El Espíritu de Ermua". Euskal politikan inflexio-puntua.
Lizarra-Garaziko akordioa. Akordioaren zergatiak. ETAren su-etena.
Konstituzionalismoa.
ETAren su-etenaren apurketaren zergatiak. Lizarra-Garaziko akordioaren apurketa.
Euskal ibilbide politikoa ( 2000 - 2010 ).
Euskaraz idatziriko egunkari bakarraren ixtea banda armatuarekin lankidetza egotzita.
Batasunaren legez kanpo uztea. Zergatiak.
Colectivo de Víctimas del Terrorismo. ETAk erahildakoen kopurua.
Euskadin Bizikidetzarako Estatutu berria ("Ibarretxe Plana").
ETAren su-eten iraunkorra.
PSOE, Ezker Abertzalea eta EAJren arteko "Loialako Akordio"-en edukia.
Su-etenaren eta PSOE eta Ezker Abertzalearen arteko negoziazioen apurketa
Konstituzionalismoa Eusko Jaurlaritzan.
"Bateragune", bide armatua baztertuz ezker abertzalearen norabide berria bide politiko eta demokratikoetarantz .
Estrasburgoko Giza Eskubideen Europar Epaitegiak Batasuna legez kanpo uztearen epaia berresten du.
Altsasuko Deklarazioa.
Euskal ibilbide politikoa ( 2010.etik gaur egunera arte ).
Bruselako Deklarazioa.
Iruñeko Deklarazioa.
Gernikako Akordioa.
ETAren su-eten "iraunkorra, orokorra eta nazioartekoki egiaztagarria".
Ezker Abertzalearen barnetik alderdi berri bat sortzen da borroka armatua errefusatzen duena, Sortu.
Euskal indar subiranisten metaketa.
Donostiako Nazioarteko Bake Konferentzia, "Aieteko Deklarazioa".
ETAren behin betiko borroka armatuaren amaiera.
Estekak euskal alderdi politikoetara.
